De aardbeving nam hem zijn vader af. Santa Bhadur Lama (48) vertelt er niet graag over, want het maakt hem van streek. Hij was in het veld bij zijn buffels toen de aarde begon te schudden, en rende naar huis. Zijn gezin bleek ongedeerd, maar zijn 82-jarige vader lag onder het puin. Het leger moest eraan te pas komen om het lichaam te bergen. Lama denkt er elke dag aan terug. 'Waarom gaat de een dood en de ander niet? Soms denk ik: we hadden allemaal moeten sterven.'

Lama woont een jaar na de ramp met zijn gezin nog steeds in een provisorisch noodkamp op 2.488 meter hoogte in Namtar, Makwanpur, ten zuidwesten van Kathmandu. Alle bewoners komen uit hetzelfde dorp, enkele kilometers verderop, dat onveilig is vanwege de kans op aardverschuivingen. Ze kunnen nog net hun akkers bereiken. Hulporganisaties hebben een wateraansluiting en latrines geregeld, maar binnenkort moeten ze weg. De vraag is waarheen.

In een ander kamp, in Dhunche, Rasuwa, begint Samjha Tamang (32) te huilen als ze vertelt over haar 2-jarige zoontje Kunjan. Op de dag van de ramp was ze met haar man in het ziekenhuis aan de overkant van het dal. Ze konden niet terug naar hun dorp en wisten een week lang niets over het lot van hun kinderen. Later hoorde ze dat Kunjan onder een muur was bedolven en dat reddingswerkers hem pas dagen later hadden gevonden, door de stank. 'Ik heb zijn lichaam nooit gezien', zegt ze. 'Hoe kan ik geloven dat hij dood is?'

Half miljoen huizen verwoest

De materiële schade in Nepal lijkt een jaar na de aardbevingen op het eerste gezicht mee te vallen. In de centrale Kathmandu-vallei staan de meeste huizen overeind en gaat het leven zijn gewone gang. Pas als je goed rondkijkt, vallen de gaten op. Gebouwen met betonnen skelet zijn blijven staan, maar veel oude huizen zijn ingestort, de geredde bakstenen liggen er in nette stapels naast. En naast het Hyatt Hotel huizen daklozen in krotten van aluminiumplaat.

In de zwaargetroffen districten buiten Kathmandu is de verwoesting enorm. Overal puinhopen. Een half miljoen huizen verwoest. Tienduizenden mensen verblijven in opvangkampen. Velen durven vanwege de talloze naschokken niet thuis te slapen en bivakkeren naast hun bouwvallen in shelters, vaak gedoneerd door een westerse ngo of door de Nepalese noedel-miljardair Binod Chaudhary. In Rasuwa zien de berghellingen eruit alsof een kat er zijn reuzenklauwen in heeft gezet, zo veel aardverschuivingen zijn er.

De aardbeving heeft 14 districten jaren in ontwikkeling teruggezet. Niet alleen huizen, scholen, klinieken en wegen zijn verwoest, maar ook 220 duizend latrines, waardoor een district als Gorkha, net trots 'open defecation free' verklaard, terug is bij af. De voedselsituatie is verslechterd door verlies aan zaaigoed en droogte, want op veel plaatsen is de grondwaterspiegel gedaald. Vrouwen staan uren in de rij voor drinkwater. Vele gezinnen zijn in armoede gestort.

Hele generatie verloren

De gezondheidszorg kraakt in zijn voegen. In Arughat behandelt dokter Bishnu Poudel zijn patiënten noodgedwongen in een bloedhete tent. Zijn kliniek werd vorig jaar verwoest. Hij werkte er net als beginnend arts en moest meteen honderden aardbevingsslachtoffers helpen. Een jaar later ploetert Poudel nog steeds onder zeildoek, dat al tekenen van vocht en slijtage vertoont.

Het aantal ondervoede kinderen, normaal al 40 procent, neemt sterk toe, zegt dokter Prashnna Napit van de kliniek in Salyantar. De kleine Ganesh op de weegschaal voor hem is 15 procent te licht. En er zijn ook kwalen die niemand ziet. Veel overlevenden zijn getraumatiseerd. Ngo's als Unicef financieren psychosociale hulp, maar wij hebben daar amper mogelijkheden voor, aldus Napit.

Ook het onderwijs is in crisis. Veel scholen zijn verwoest. Na de ramp waren ze maanden dicht. En nu blijven leerlingen weg uit angst voor naschokken. Als we niet uitkijken gaat een hele generatie verloren, zegt hoofd Sashi Dhar Pathak van Ranipauwa Higher Secondary School, met veel leerlingen uit marginale etnische groepen. Zijn plan: beginnen met een gratis schoollunch.

Bedelen

Vooral de allerarmsten hebben het zwaar, zoals veel Dalit. De 64-jarige Suk Lan Bok in Dhunche, lid van de kaste der smeden, is bijna blind en kan al jaren niet meer werken. Zijn vrouw Sita (45) verdiende soms nog wat als drager, maar zij kwam bij de aardbeving onder een rotsblok terecht en kan niet meer lopen. Het gezin woont in een stinkend hol en leeft nu van bedelen. Dochter Laxmi van 12 moet voor haar ouders zorgen en gaat amper nog naar school.

Sinds de aardbeving is er veel werk verzet. De noodhulp kwam snel op gang en de internationale gemeenschap zegde 4,1 miljard dollar (3,9 miljard euro) steun toe, wellicht mede dankzij het positieve imago van ontwikkelingswerkersparadijs Nepal. 'Hier is ontwikkelingshulp nog zoals je je dat vroeger had voorgesteld', zegt Hendrikus Raaijmakers, chief health van Unicef. 'De bevolking staat ervoor open, de regering werkt mee, dit is echt een land waar je voelt dat je nodig bent.'

Maar ondanks alle noodhulp is van wederopbouw geen sprake. De grootste problemen zijn nog niet aangepakt: het herstel van de honderdduizenden verwoeste huizen, scholen en klinieken en de hervestiging van tienduizenden ontheemden in de opvangkampen. We hebben al zo veel ngo's en journalisten gezien, zegt de dakloze Nisha Kaju (35) in de oude stad van Bhaktapur, maar het heeft ons niks opgeleverd. 'Wij zitten nog steeds in dezelfde situatie.'

Alle ngo's zijn nog vooral druk met noodhulp, stelt Deepak Raj Sapkota van Karuna Foundation, een kleine ngo die zich vooral richt op kwetsbare groepen, zoals gehandicapten, maar dat is geen oplossing voor wat de mensen willen: hun leven weer oppakken. 'Eindeloos noodhulp geven heeft geen zin, we moeten huizen gaan bouwen en de mensen uit de kampen perspectief bieden.'

Eindeloze procedures

Het is volgens de hulporganisaties vooral de regering die de wederopbouw in de weg staat, met allerlei vertragende bureaucratische procedures. De ngo's willen graag huizen bouwen, maar staan in de wacht omdat de overheid een alomvattende aanpak wil en alles wil controleren.

De mensen zelf hebben meestal geen geld en wachten dus op de beloofde schadecompensatie van omgerekend 1.800 dollar. Wie voor dit geld (net genoeg om één kamer te bouwen) in aanmerking wil komen, moet wel over eigendomsbewijzen beschikken en aan allerlei voorwaarden voldoen, zoals een aardbevingsresistent bouwplan, en dit plan vooraf laten goedkeuren. Niemand durft daarom zelf aan de slag te gaan.

Ja, het gaat te langzaam, erkent vicepremier (een van de zes) Chandra Prakash Mainali in zijn met paperassen volgestouwde kantoor. Maar dat is een kwestie van overmacht, aldus de voormalige communistische rebellenleider. Eerst eiste de noodhulp alle aandacht op, toen moest een nieuwe grondwet worden vastgesteld en daarna leidde een maandenlange grensblokkade tot grote tekorten aan brandstof en hulpgoederen.

Vanaf nu gaan we vaart maken, belooft Mainali. De nieuwe Nationale Reconstructie Autoriteit (NRA), die de wederopbouw moet coördineren, is na allerlei bureaucratische verwikkelingen aan de slag gegaan en zal dezer dagen zijn plan presenteren. 'En om te beginnen zullen we ook mensen die zelf al met herbouwen zijn begonnen hun geld geven, mits ze aan de regels voldoen.'

Topambtenaar Baikuntha Aryal van het ministerie van Financiën benadrukt dat elke regering nu eenmaal regels moet stellen. 'Zijn er bijvoorbeeld mensen die al ondersteuning krijgen van ngo's? Dan hoeven ze geen geld van de overheid meer te hebben. Het gaat om veel geld, en we willen dat de juiste mensen het krijgen.' En ja, er is ook rivaliteit met de ngo's. 'Sommige ngo's willen permanente huizen bouwen, maar dat willen wij niet. Wij willen hun geld voor ons eigen bouwprogramma.'

Noodlot

Hoofdredacteur Prateek Pradhan van Pran Nepal Media is kritisch. 'Deze regering pakt de wederopbouw aan zoals gaten in de weg. Die laten ze uitgroeien tot enorme kuilen voordat ze ingrijpen. Er is vooral een groot gebrek aan coördinatie. Overheid, donoren, ngo's, iedereen doet zijn eigen ding. Gevolg is dat sommige mensen geholpen worden en andere niet. Wie geen contacten heeft, zit nog steeds in een bouwval of een tent.'

Geld is volgens Pradhan niet het probleem, met de 4,1 miljard dollar aan hulpfondsen. 'Het probleem is vooral dat Nepal niet in staat is dat geld uit te geven. Financiële toezeggingen worden uitgekeerd als je ze uitgeeft, en we hebben pas 15 procent besteed.' Overigens is die 4,1 miljard minder dan het lijkt, aldus ambtenaar Aryal. 'De helft is besteed aan noodhulp of zit verstopt in bestaande hulp. Daarom roepen de mensen dat de regering het heeft gestolen.'

De wederopbouw, dat is duidelijk, gaat jaren duren. NRA-baas Sushil Gyewali waarschuwde onlangs dat daklozen nog zeker een moesson en een winter geduld moeten hebben. De nieuwe huizen zullen er volgens hem binnen drie jaar staan. Kenners weten beter. Over een drinkwatertunneltje in Kathmandu heeft men 25 jaar gedaan, schampert journalist Pradhan.

Hulporganisaties richten zich nu maar op 'tussenoplossingen'. Dokter Poudel in Arughat wil niet nog een regentijd in lekke tenten werken en gaat het zwaarbeschadigde ziekenhuis kraken dat net was opgeleverd toen de aardbeving toesloeg. En Unicef, dat al veel tijdelijke klaslokalen heeft neergezet, is van plan nog voor de moesson tientallen prefab-klinieken te bouwen, zegt Raaijmakers.

Het is een wonder dat er nog geen volksopstand is uitgebroken. Maar de Nepalezen, zeker in de rurale gebieden, verwachten nu eenmaal niks van de overheid, zegt Pradhan. 'Ze leven op Ground Zero maar klagen niet, ze zien het als hun noodlot. Ze weten niet eens wát ze moeten eisen. Dat is de grote vraag van de Nepalese politiek, hoe we mensen kunnen leren eisen te stellen aan hun regering.'

Die regering vertrouwt erop dat het vanaf nu beter zal gaan. Trekt het toerisme niet ook weer aan? We kunnen de crisis ook zien als een kans, zegt vicepremier Mainali, 'to build back better'. 'En die kans moeten we grijpen. Nepal ligt in een geologisch zeer instabiel gebied waar we elke 60 tot 70 jaar een zware aardbeving kunnen verwachten. We moeten ons dus voorbereiden op de volgende.'

Samjha in het kamp in Dhunche zal dat een zorg zijn. Zij tobt hoe het nu verder moet met haar gezin. Deze plek is niet goed voor ons, zegt ze, met de 8 maanden oude Kissor op haar arm, geboren na de ramp waarbij zijn broertje omkwam. 'Mijn man en ik zijn analfabeet. Voor ons is geen werk hier. Waarvan moeten wij leven nu we ons land kwijt zijn? Weet u het?'

Volkskrant - Bren van Raai (23 april 2016)